Những thay đổi lớn trong chính sách thuế, đặc biệt là Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) có hiệu lực từ ngày 01/01/2026, đang trở thành chủ đề nhận được sự quan tâm rất lớn từ dư luận. Để giúp người dân và doanh nghiệp có cái nhìn toàn diện và chính xác nhất, Luật sư Phạm Hoài Nam, Giám đốc điều hành Hãng luật Bến Nghé – Sài Gòn, đã có những phân tích sâu sắc về Luật Thuế TTĐB sửa đổi. Sau đây, BNSG Law sẽ điểm lại những nội dung chính mà người dân và doanh nghiệp cần quan tâm khi Luật Thuế TTĐB (sửa đổi) chính thức có hiệu lực kể từ ngày 01/01/2026.
1. Mở rộng đối tượng chịu thuế và quy định về lộ trình tăng thuế
Trước đây, Thuế TTĐB thường chỉ áp dụng cho những mặt hàng được coi là xa xỉ hoặc có ảnh hưởng xấu đến sức khỏe người tiêu dùng như: rượu, bia, thuốc lá…Tuy nhiên, Luật Thuế TTĐB sửa đổi lần này đã mở rộng đối tượng chịu thuế. Bên cạnh những mặt hàng quen thuộc, Luật đã bổ sung thêm nhóm hàng hóa mới là nước giải khát có đường, điều hòa công suất từ 24.000 – 90.000 BTU. Sự thay đổi này không chỉ thể hiện sự nhạy bén của cơ quan lập pháp mà còn thể hiện định hướng rõ ràng trong việc kiểm soát các sản phẩm không thiết yếu, có thể gây hệ lụy lâu dài cho xã hội.
Một điểm nhấn quan trọng khác là việc đưa ra lộ trình tăng thuế cụ thể từ năm 2026 đến 2031. Lộ trình này được thiết kế để tạo điều kiện cho cả doanh nghiệp và người tiêu dùng có đủ thời gian thích ứng. Ví dụ, đối với thuốc lá điếu, mức thuế tuyệt đối sẽ tăng dần từ 2.000 đồng/bao vào năm 2027 lên 10.000 đồng/bao vào năm 2031. Tương tự, thuế suất đối với rượu từ 20 độ trở lên và bia cũng sẽ tăng dần từ 65% lên đến 90% trong cùng khoảng thời gian. Cách tiếp cận thận trọng này vừa đảm bảo mục tiêu kiểm soát tiêu dùng những sản phẩm có hại, vừa tránh gây ra những cú sốc đột ngột cho thị trường và chuỗi cung ứng.
2. Chế tài xử lý đối với các hành vi vi phạm thuế tiêu thụ đặc biệt
Việc mở rộng đối tượng chịu thuế đồng nghĩa với việc gia tăng nghĩa vụ thuế của các tổ chức và cá nhân có liên quan. Theo Luật sư Nam, các hành vi vi phạm liên quan đến Thuế TTĐB – như không kê khai, khai sai, hoặc cố tình trốn thuế – đều bị xử lý nghiêm khắc dưới hình thức xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự, tùy theo mức độ vi phạm. Chẳng hạn, khai sai Thuế TTĐB nhưng chưa gây thiệt hại có thể bị phạt từ 500.000 đồng đến 8 triệu đồng. Nếu khai sai dẫn đến thiếu số thuế phải nộp, doanh nghiệp sẽ bị phạt 20% trên số tiền thuế bị thiếu. Đặc biệt, đối với hành vi cố ý trốn thuế, chế tài có thể lên đến phạt tiền từ 1 đến 3 lần số thuế đã trốn, thậm chí có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự cá nhân theo Điều 200 Bộ luật Hình sự, với mức phạt tiền lên đến 4,5 tỷ đồng hoặc phạt tù đến 7 năm, tùy theo quy mô và tính chất.
3. Cơ chế xử lý hành vi tăng giá để trục lợi và tác động đến thói quen tiêu dùng
Một vấn đề khác được nhiều người quan tâm là việc một số cơ sở sản xuất kinh doanh có thể lợi dụng sự thay đổi này để tăng giá, trục lợi từ người tiêu dùng. Luật sư Nam đã lý giải một cách thấu đáo rằng theo quy định hiện hành, pháp luật không có chế tài xử phạt riêng đối với hành vi doanh nghiệp điều chỉnh tăng giá bán hàng hóa, dịch vụ do Thuế TTĐB tăng. Lý do là vì trong nền kinh tế thị trường, giá cả được điều chỉnh theo quy luật cung-cầu. Nhà nước chỉ can thiệp bằng chính sách vĩ mô như thuế, chứ không áp đặt mức giá cụ thể đối với hàng hóa thông thường. Trong trường hợp doanh nghiệp nâng giá quá cao, người tiêu dùng có quyền lựa chọn không mua hoặc chuyển sang sản phẩm thay thế. Khi cầu giảm, doanh nghiệp buộc phải điều chỉnh giá lại để cạnh tranh. Đây chính là cơ chế điều tiết tự nhiên của thị trường, đồng thời cũng phù hợp với mục tiêu của chính sách Thuế TTĐB là điều tiết hành vi tiêu dùng và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Về tác động của việc tăng thuế đến thói quen tiêu dùng, Luật sư Nam nhận định đây là một bước đi có chủ đích, nhằm đạt được mục tiêu kép: vừa tăng thu ngân sách, vừa định hướng lại hành vi tiêu dùng lành mạnh hơn. Luật sư Nam cho biết, tăng thuế dẫn đến tăng giá bán lẻ. Đây là rào cản tài chính rõ rệt, đặc biệt với nhóm thu nhập thấp và giới trẻ, khiến họ có xu hướng giảm sử dụng. Tuy nhiên, Luật sư Nam cũng nhấn mạnh rằng thuế không thể là công cụ duy nhất. Để đạt hiệu quả thực chất, chính sách thuế cần được triển khai đồng bộ với các biện pháp hỗ trợ khác như kiểm soát buôn lậu, ngăn hàng giả, tăng cường truyền thông và thay đổi nhận thức.
4. Lời khuyên thiết thực để tuân thủ và thích ứng
Từ góc độ thực tiễn, Luật sư Nam đã đưa ra lời khuyên quý báu cho người dân và các hộ kinh doanh nhỏ. Theo đó, người dân nên chủ động nhận diện rõ các mặt hàng sắp chịu thuế để có lựa chọn tiêu dùng hợp lý, tránh lãng phí vào các sản phẩm không thiết yếu, giá thành cao. Trong khi đó, các hộ kinh doanh nhỏ cần phải rà soát danh mục hàng hóa, cân nhắc chuyển sang kinh doanh các mặt hàng không chịu thuế và đặc biệt là lưu giữ đầy đủ hóa đơn, chứng từ để đảm bảo nguồn gốc hàng hóa rõ ràng. Khi có vướng mắc về những quy định mới, cần chủ động liên hệ cơ quan thuế địa phương hoặc tìm đến các chuyên gia pháp lý để được tư vấn kịp thời, tránh phát sinh sai sót hoặc vi phạm.
Những chia sẻ của Luật sư Phạm Hoài Nam đã cung cấp một cái nhìn toàn diện và thiết thực về những thay đổi quan trọng của Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt. Việc nắm bắt và tuân thủ đúng các quy định mới không chỉ là nghĩa vụ mà còn là chìa khóa để mỗi cá nhân, doanh nghiệp có thể ổn định và phát triển bền vững trong bối cảnh chính sách thay đổi.
Nếu Quý độc giả vẫn còn những băn khoăn, vướng mắc cần được giải đáp chuyên sâu và chi tiết hơn về các quy định pháp luật, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến thuế, kinh doanh và đầu tư, đừng ngần ngại tìm đến sự hỗ trợ của những chuyên gia pháp lý hàng đầu. Luật sư Phạm Hoài Nam và đội ngũ cộng sự tại BNSG Law luôn sẵn sàng cung cấp các dịch vụ tư vấn pháp lý chuyên nghiệp, kịp thời và hiệu quả.