Sự phát triển vượt bậc của khoa học công nghệ đã mang lại vô số tiện ích cho đời sống. Tuy nhiên, song hành với những lợi ích đó là sự gia tăng và diễn biến phức tạp của các loại tội phạm công nghệ cao. Trong đó, tội phạm lừa đảo trực tuyến đang trở thành một vấn nạn nghiêm trọng, đặc biệt khi nhóm đối tượng bị nhắm đến là người cao tuổi.
Thực tiễn cho thấy, người cao tuổi thường trở thành mục tiêu của lừa đảo trực tuyến do nhiều yếu tố. Thứ nhất là rào cản về công nghệ, khi họ thiếu kiến thức và sự nhạy bén để nhận diện các thủ đoạn lừa đảo tinh vi trên mạng. Thứ hai là đặc điểm tâm lý phức tạp: kẻ gian lợi dụng cả sự lo sợ (khi giả danh công an, kiểm sát viên) và sự cả tin (khi đóng vai nhân viên y tế, người quen) để chiếm đoạt tài sản. Thứ ba là tâm lý không muốn làm phiền những người xung quanh, nhiều người cao tuổi có thói quen tự giải quyết vấn đề và ngại làm phiền con cháu, điều này khiến họ dễ dàng rơi vào bẫy lừa đảo khi không có sự hỗ trợ, tư vấn từ những người có chuyên môn.
Các đối tượng thực hiện hành vi lừa đảo trực tuyến có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về một hoặc nhiều tội danh được quy định trong Bộ luật Hình sự năm 2015, đã được sửa đổi, bổ sung năm 2017 (“Bộ luật Hình sự”). Đây là loại tội phạm có tính chất phức tạp, thường lợi dụng công nghệ cao để chiếm đoạt tài sản. Do đó, tùy thuộc vào thủ đoạn, mức độ và hậu quả, hành vi lừa đảo trực tuyến có thể bị xử lý đồng thời theo nhiều tội danh khác nhau.
Trước hết, tội danh điển hình là tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản quy định tại Điều 174 Bộ luật Hình sự. Đây là tội danh cơ bản đối với hành vi chiếm đoạt tài sản bằng thủ đoạn gian dối. Theo quy định, nếu giá trị tài sản chiếm đoạt từ 2.000.000 đồng trở lên thì đã có căn cứ để truy cứu trách nhiệm hình sự. Khung hình phạt cơ bản được xác định là cải tạo không giam giữ hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm. Trong trường hợp có các tình tiết định khung tăng nặng, mức hình phạt có thể lên tới 20 năm tù hoặc tù chung thân.
Bên cạnh đó, với tính chất đặc thù của hành vi phạm tội trên không gian mạng, các đối tượng còn có thể bị xử lý về tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông theo Điều 288 Bộ luật Hình sự. Đây là quy định nhằm xử lý những hành vi lợi dụng hoặc chiếm đoạt, khai thác trái phép thông tin trên mạng để phục vụ mục đích phạm tội. Hình phạt áp dụng cho tội danh này có thể là phạt tiền đến 1.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 07 năm, tùy thuộc vào tính chất, mức độ và hậu quả do hành vi gây ra.
Trên thực tế, để bảo đảm tính nghiêm minh và răn đe, các cơ quan tiến hành tố tụng thường xem xét áp dụng đồng thời cả hai tội danh nêu trên. Việc tổng hợp hình phạt theo quy định của Bộ luật Hình sự giúp xử lý toàn diện, triệt để hành vi phạm tội, đồng thời phù hợp với bản chất phức tạp và nguy hiểm của loại tội phạm lừa đảo trực tuyến trong bối cảnh hiện nay.
Mặc dù hệ thống pháp lý không ngừng được hoàn thiện và các cơ quan chức năng đã liên tục cảnh báo, vấn nạn này vẫn tiếp diễn do các đối tượng phạm tội ngày càng tinh vi. Do đó, việc phòng chống cần sự chủ động từ nhiều phía. Người cao tuổi cần được nâng cao tinh thần cảnh giác, tuyệt đối không cung cấp thông tin cá nhân, tài khoản ngân hàng hoặc mã OTP qua điện thoại cho bất kỳ ai. Điều quan trọng là người cao tuổi nên hỏi ý kiến con cháu, hàng xóm hoặc những người có chuyên môn trước khi thực hiện các giao dịch đáng ngờ. Bên cạnh đó, các cơ quan chức năng cần tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, cảnh báo về các chiêu trò lừa đảo trên các phương tiện truyền thông đại chúng và quyết liệt hơn nữa trong công tác điều tra, triệt phá các tổ chức tội phạm công nghệ cao nhằm bảo đảm an toàn cho người dân.